1. ΧΤΑΠΟΔΙ ΚΟΙΝΟ – Octopus vulgaris
[Πρέπει να είστε εγγεγραμμένοι και συνδεδεμένοι για να δείτε αυτόν το σύνδεσμο.]Είναι το γνωστότερο είδος από τα χταπόδια. Το συναντάμε σε ρηχά νερά, πάνω στον πυθμένα ή κάτω από βράχους ή μέσα σε κοιλώματα των βράχων. Δεν απομακρύνεται σε βαθειά νερά.
Στο μπροστινό μέρος του κεφαλιού του έχει το στόμα και γύρω από αυτό οχτώ ευκίνητα και μακριά πλοκάμια, χοντρά στη βάση τους και ενωμένα μεταξύ τους με μία νηκτική μεμβράνη ενώ το ελεύθερο άκρο τους είναι λεπτό σαν κλωστή. Στο στόμα του έχει δύο κεράτινα κομμάτια, σαν το ράμφος του παπαγάλου και τα οποία χρησιμεύουν στο να συνθλίβει τα διάφορα μαλακόστρακα, που αποτελούν και την ιδιαίτερη τροφή του. Έχει επίσης και μία ιδιόμορφη γλώσσα, πάνω στην οποία υπάρχουν πολλά δοντάκια τα οποία μοιάζουν με αγκίστρια και τα οποία χρησιμεύουν το να ξεσκίζει τις σάρκες των θυμάτων του.
Το χταπόδι φαίνεται να έχει ένα τεράστιο κεφάλι. Αλλά, στην πραγματικότητα, αυτό είναι το σώμα του. Το σώμα του είναι κλεισμένο μέσα σε μία κουκούλα που σχηματίζεται από τον μανδύα. Μέσα υπάρχουν το στομάχι, η καρδιά ο οισοφάγος, το έντερο και άλλα όργανα όπως βλέπουμε και στη σχετική φωτογραφία. Το χταπόδι έχει ένα μικροσκοπικό κεφάλι τοποθετημένο μέσα στο σώμα του. Τα μάτια των κεφαλόποδων είναι σχεδόν ίδια με των ανθρώπων. Έχουν βλέφαρα, ίριδες, κρυσταλλικούς φακούς και αμφιβληστροειδείς χιτώνες. Έχει κανείς την αίσθηση της διαύγειας ενός βλέμματος πολύ πιο εκφραστικού από το βλέμμα κάθε άλλου ψαριού ή κάθε άλλου θαλασσινού θηλαστικού.
Όταν ένα χταπόδι είναι ήρεμο ή αναπαύεται τα μάτια του είναι ακίνητα. Μόλις όμως φανεί κάποια λεία ή κάποιος εχθρός τα μάτια του χταποδιού σηκώνονται σαν περισκόπιο. Είναι ευκίνητα και μπορούν να στραφούν για να κοιτάξουν σε διαφορετικές κατευθύνσεις. Η έντονη όραση του χταποδιού είναι ένα πρακτικό όπλο μεγάλης αξίας, γιατί δίνει στο ζώο τη δυνατότητα να παρακολουθεί τον έξω κόσμο από την ασφάλεια της φωλιάς του. Ασφαλώς το χταπόδι μπορεί να εξετάζει αντικείμενα και τον κόσμο γύρω του και με τα πλοκάμια του. Αλλά το χταπόδι παρατηρεί με το βλέμμα του και χρησιμοποιεί κυρίως το κοίταγμα για να φτάσει στις αποφάσεις του.
Η κουκούλα του χταποδιού αφήνει από πάνω ένα άνοιγμα, που μοιάζει με το άνοιγμα της τσέπης και από κει μπαίνει το νερό το οποίο είναι απαραίτητο για την αναπνοή και την κίνησή του. Το χταπόδι κινείται με μεγάλη δύναμη προς τα πίσω, εκτοξεύοντας το νερό με δύναμη προς τα εμπρός. Η αργή κίνηση γίνεται με τη βοήθεια των πλοκαμιών του. Για να αποφύγει τους εχθρούς του, εκτοξεύει μελάνη από τον μελενοφόρο σάκο που βρίσκεται μέσα στον σπλαχνικό σάκο, θολώνει το νερό κι έτσι βρίσκει την ευκαιρία να ξεφύγει.
Κάθε πλοκάμι έχει σε όλο το μήκος της εσωτερικής πλευράς δύο σειρές βεντούζες, που μοιάζουν με χωνιά, έχοντας το μακρύ τους μέρος προς τα έξω. Τα πλευρικά πλοκάμια είναι πιο μακριά από τα αντίστοιχα κοιλιακά, ενώ τα ραχιαία είναι πιο κοντά. Το ΙΙΙ δεξιό πλοκάμι των αρσενικών χταποδιών φέρει εκτοκοτύλες και έχει μήκος που αντιστοιχεί προς το 75 % του αντίθετου ΙΙΙ αριστερού πλοκαμιού. Γλωσσίδιο πολύ κοντό, που καλύπτει το 2,5 % του μήκους της εκτοκοτύλης. Από τα οχτώ πλοκάμια του χταποδιού τα δύο είναι γνωστά ως ραχιαία και βρίσκονται στον άξονα των ματιών περίπου. Αυτά είναι εξερευνητικά και ικανά να αρπάζουν. Τα υπόλοιπα δύο είναι τα κοιλιακά και χρησιμοποιούνται περισσότερο για αγκίστρωση. Μία από τις κύριες δραστηριότητες του χταποδιού είναι να διατηρεί ένα σημείο επαφής με ένα βράχο, με πολύ δύναμη. Έτσι βρίσκεται σε πολύ ισχυρή θέση, ενώ στα ανοιχτά νερά είναι ευάλωτο. Όλα τα πλοκάμια του χταποδιού μπορούν να επιμηκύνονται. Πειράματα έδειξαν ότι ένα χταπόδι μέσου μεγέθους που ζυγίζει δύο με τρία κιλά μπορεί να μακραίνει τα πλοκάμια του κατά 10-12 εκατοστά. Αντίθετα με τη γνώμη των πολλών, δε φαίνεται ότι τα πλοκάμια του χταποδιού είναι όλα ταυτόσημα ή ότι το καθένα τους μπορεί να κάνει οτιδήποτε κάνουν τα άλλα. Τα δυο πλοκάμια που είναι γνωστά σαν ραχιαία, στον άξονα των ματιών είναι εξερευνητικά και ικανά να αρπάζουν. Όλα τα πλοκάμια μπορούν να μακραίνουν πάρα πολύ. Τη στιγμή που τα πλοκάμια τεντώνονται η διάμετρός τους λιγοστεύει και γίνονται πολύ λεπτά, ιδιαίτερα στα άκρα τους. Το χταπόδι εργάζεται επίσης και με τα δύο επόμενα πλοκάμια του με τα οποία μαζεύει πέτρες και αρπάζει καβούρια. Μπορεί να πετυχαίνει έναν καταπληκτικό συντονισμό κινήσεων. Για παράδειγμα, ένα πλοκάμι αρπάζει ένα καβούρι, ενώ ένα άλλο αντικρούει ένα αντικείμενο που το χταπόδι θεωρεί επικίνδυνο. Το κοιλιακά πλοκάμια χρησιμοποιούνται για αγκίστρωση, μια από τις κύριες δραστηριότητές του είναι να διατηρεί ένα σημείο επαφής με το βράχο ή την τρύπα του. Από την επαφή αυτή το χταπόδι αντλεί δύναμη και αυτοπεποίθηση. Ξέρει ότι στα ανοιχτά νερά είναι ευάλωτο και ότι βρίσκεται σε πολύ πιο ισχυρή θέση όσο διατηρεί μια αγκίστρωση σε ένα σταθερό σημείο. Με τις βεντούζες μπορεί να τραβήξει ένα αντικείμενο είκοσι φορές το βάρος του. Ανάλογα με το είδος του έχει μία ή δύο σειρές από βεντούζες σε κάθε πλοκάμι. Η τροφή γενικά του χταποδιού είναι τα μαλακόστρακα (καβούρια, αστακοί, καραβίδες, γαρίδες κλπ), πλην όμως προτιμά το καβούρι, γιατί οι γαρίδες είναι κάπως πολύ γρήγορες για τα χταπόδια. Παρατηρεί το καβούρι και απλώνοντας ένα πλοκάμι, αρπάζει το καβούρι και το τραβά στη φωλιά του.
Αλλά συμβαίνει επίσης το χταπόδι να φάει το καβούρι έξω από τη φωλιά του αν δε φοβάται. Μερικές φορές το χταπόδι γλιστρά απαλά πάνω από το βυθό ώσπου να βρεθεί 10-15 εκατοστά μακριά από το καβούρι και κατόπιν ξαφνικά το σκεπάζει με τη μεμβράνη που συνδέει τα πλοκάμια του και το πηγαίνει στη φωλιά του. Ένα χταπόδι στη φωλιά του χρησιμοποιεί κάθε είδους χειρονομίες για να προσελκύσει τη λεία του.
[Πρέπει να είστε εγγεγραμμένοι και συνδεδεμένοι για να δείτε αυτόν το σύνδεσμο.]Κουλουριάζεται μπροστά από τη φωλιά του και συστρέφει τα πλοκάμια του με κάθε πιθανό τρόπο. Φαίνεται πιθανό, ότι οι κινήσεις αυτές προσελκύουν τα οστρακόδερμα. Και το χταπόδι έλκεται και αυτό από ένα αντικείμενο που κυματίζει ή από αντικείμενα που λάμπουν. Αλλά πλησιάζει πάντοτε με μεγάλη προφύλαξη και πάντοτε ψηλαφεί το αντικείμενο πρώτα με την άκρη ενός πλοκαμιού του. Μόλις το οστρακόδερμο βρεθεί κάτω από τη μεμβράνη του χταποδιού δέχεται ένα πιτσίλισμα δηλητηρίου από τους σιελογόνους αδένες του χταποδιού. Το οστρακόδερμα παραλύει σχεδόν αμέσως. Κατόπιν το χταπόδι περιμένει ως είκοσι λεπτά μέχρι να αρχίσει να τρώει. Ίσως το χταπόδι να μην έχει ανοσία απέναντι στο δικό του δηλητήριο. Κατόπι χρησιμοποιεί το στόμα του για να ανοίξει το οστρακόδερμα και τρώει πρώτα τα μαλακά μέρη. Οι άκρες από τα πλοκάμια του διεισδύουν στις μικρότερες αρθρώσεις των ποδιών του αστακού και όλη η σάρκα μεταφέρεται από βεντούζα σε βεντούζα ως το στόμα του χταποδιού.
Είναι πιθανόν ότι το χταπόδι χρησιμοποιεί ένα υγρό ικανό να μαλακώνει τη σάρκα. Το χταπόδι τρώει ένα καβούρι και αδειάζει ένα κοχύλι μέσα σε μισή ώρα. Ένας αστακός χρειάζεται μέχρι ένα ολόκληρο απόγευμα. Τα άκρα από τα πλοκάμια του χταποδιού είναι πολύ λεπτά και ευαίσθητα. Μπορούν να διεισδύουν σε οποιοδήποτε σχεδόν άνοιγμα. Το στόμα του χταποδιού περιλαμβάνει δύο ραμφοειδή σαγόνια που το κάτω καλύπτει το πάνω. Αυτό το παπαγαλίσιο ράμφος κρύβεται κάτω από δύο χείλη. Και αποτελείται από διαδοχικές σειρές πέντε δοντιών και τη γλώσσα. Μερικά εχινόδερμα (αστερίες, αχινοί, θαλάσσια αγγούρια) δε φαίνεται να φοβούνται το δηλητήριο του χταποδιού.
Το χταπόδι είναι ο χαμαιλέων της θάλασσας ή μάλλον ο Πρωτέας της θάλασσας. Οι ξαφνικές αλλαγές χρώματος και σχήματος με τις οποίες προσπαθούν να ξεγελάσουν τους εχθρούς τους ονομάζονται «πρωτεϊκές εκδηλώσεις» : μεταμφιέσεις, χειρονομίες, μιμική, πόζες και στάσεις. Επειδή δεν έχουν όστρακο βρίσκουν την ασφάλειά τους μόνο στη φυγή ή στις μεταμφιέσεις. Το μυϊκό σύστημα του χταποδιού του δίνει μεγάλη ευκαμψία και του επιτρέπει μια πλατιά επιλογή θέσεων και στάσεων. Οι ισχυροί αυτοί μυς μπορούν όχι μόνο να κάνουν τα πλοκάμια να παίρνουν μια οποιαδήποτε θέση ή να τα μαζεύουν όλα μαζί και να παίρνουν την ακαμψία μια προστατευτικής πανοπλίας. Οι βεντούζες, επίσης μπορούν να λειτουργούν ανεξάρτητα. Υπάρχει επίσης ένας άλλος αμυντικός μηχανισμός που μπορεί να ονομαστεί «έκθεση χρωμάτων». Αποτελείται από κυματισμούς σκοτεινού χρωματισμού που, αρχίζοντας από το κεφάλι του χταποδιού, περνούν σε όλο το σώμα του και όταν το ζώο στέκεται όρθιο φτάνουν ως τη βάση των πλοκαμιών του. Όταν δε φοβάται παίρνει τη σταχτερή απόχρωση που είναι το συνηθισμένο του χρώμα. Επίσης παίρνει τα διάφορα χρώματα των πραγμάτων πάνω στο βράχο–φύκια, στερεά υλικά που μπορούν να ποικίλουν από μαυρο-πράσινα μέχρι σκούρο κόκκινο.
[Πρέπει να είστε εγγεγραμμένοι και συνδεδεμένοι για να δείτε αυτόν το σύνδεσμο.]Μόλις το χταπόδι ακουμπήσει στην άμμο παίρνει χρώμα πολύ πιο ανοιχτό, σχεδόν άσπρο. Παίρνουν το χρώμα του αντικειμένου που ακουμπούν. Ακόμη, το ζώο που κρύβεται παραμένει απόλυτα ακίνητο για να μην προδώσει την παρουσία του.
Τα μικρά χταπόδια αλλάζουν χρώμα πιο γρήγορα και πιο ζωηρά από τα μεγάλα χταπόδια. Δεν είναι ανάγκη για το χταπόδι να μπορεί να δει πραγματικά τα χρώματα του περιβάλλοντός του για να μπορέσει να τα αναπαράγει. Ένα τυφλό χταπόδι δε δυσκολεύεται να πάρει τα χρώματα του βυθούν όταν τα ακουμπά. Το σώμα ενός χταποδιού, που μόλις πέθανε, μπορεί για κάμποσο χρόνο να αλλάζει χρώματα ανάλογα με το περιβάλλον του. Τα εκτελεστικά όργανα αυτών των χρωματικών αλλαγών είναι οι χρωματοφόροι, τα χρωματοκύτταρα.
Τα χταπόδια έχουν την πιο μικρή ικανότητα από όλα τα ζώα να κρύβουν τις συγκινήσεις τους.
Όταν θέλει να τρομοκρατήσει ένα αντίπαλο παίρνει μια στάση που ονομάζεται «δαιμονική επίδειξη». Ο σκοπός αυτής της επίδειξης είναι να τρομοκρατήσει τον αντίπαλο. Δυο μεγάλα σκοτεινά μάτια λάμπουν, τα βλέφαρα είναι διογκωμένα και σχηματίζουν μια παχιά μαύρη γραμμή. Το σώμα, τα πλοκάμια και το κεφάλι επιπεδώνονται. Τα μάτια ατενίζουν σταθερά προς τα μπρος. Αν το χταπόδι είναι έξω από τη φωλιά του, εκτινάσσει ισχυρές βολές νερού προς τον αντίπαλό του, ενώ ισορροπεί στο τέταρτο ζευγάρι πλοκαμιών του, έτσι που να κρατά την τρομακτική μάσκα του στραμμένη προς τον εχθρό. Τα πλοκάμια καμπυλώνουν στο μέγιστο σημείο της έκτασής τους, ο μανδύας παίρνει το σχήμα κουδουνιού. Το μεγαλύτερο μέρος του σώματος είναι ωχρό, ενώ στα άκρα έχει σκούρο κόκκινο ή γκρίζο χρώμα.
Υπάρχει και μία άλλη επίδειξη αρκετά έξυπνη, που χρησιμοποιεί το χταπόδι για να κάνει το σώμα του αδιάκριτο ενσωματώνοντάς το ολοκληρωτικά στο περιβάλλον. Το χταπόδι καλύπτεται με στίγματα, κηλίδες και ανορθωμένα σπιθούρια. Το σώμα επιπεδώνεται ή συμπιέζεται ή τυλίγεται σε μία μπάλα. Η μαύρη γραμμή του βλέφαρου μεγαλώνει. Άσπρα στίγμα-τα εμφανίζονται στα πλο-κάμια. Εναλλασσόμενες λωρίδες σκοτεινές και φωτεινές παρουσιάζονται στο σώμα και τα άκρα του μανδύα τυλίγονται σε ορισμένα σημεία με σκοπό να δώσουν στο χταπόδι την όψη μερικές ασυνέχειας. Παρ’ όλα αυτά υπάρχει μια εμφάνιση του χταποδιού που θα ονομάζαμε «κανονική». Στην κατάσταση αυτή το δέρμα του χταποδιού πιτσιλίζεται με μαύρα λεπτά στίγματα. Το συνολικό χρώμα πηγαίνει από το κόκκινο στο μελαχρινό μέχρι και το σταχτί.
Μερικές φορές τα χταπόδια φτάνουν σε τεράστιες διαστάσεις, έχουν βρεθεί χταπόδια με άνοιγμα πλοκαμιών τα έντεκα μέτρα. Το χρώμα του κοινού χταποδιού είναι ερυθρόφαιο, γκριζόασπρο ή χρυσοκιτρινωπό. Το αίμα του είναι άσπρο όταν όμως έλθει σε επαφή με τον αέρα γίνεται γαλάζιο, γιατί περιέχει αιμοκυανίνη.
Βιότοπος: Βενθικό μαλάκιο, που το συναντάμε κοντά στις ακτές σε βάθη μέχρι και 100 μέτρα, σε βυθούς πετρώδεις και αμμώδεις. Συνήθως είναι μοναχικό. Είναι φανερό ότι τα χταπόδια δεν είναι κοινωνικά ζώα. Το καθένα τους ζει χωριστά, εκτός από την περίοδο του ζευγαρώματος. Προτιμούν να ζουν μόνα. Μόλις ένα χταπόδι πλησιάζει στη φωλιά ενός άλλου, είτε γίνεται μάχη, είτε ο κάτοικος απλώνει ένα πλοκάμι και ο εισβολέας καταλαβαίνει και φεύγει. Ζουν σε απόσταση είκοσι με τριάντα μέτρα ανάμεσά τους. Τα χταπόδια κυνηγούν ουσιαστικά χωρίς να φεύγουν από τις κατοικίες τους, εκτός από τη νύχτα και ιδιαίτερα το χάραμα και το σούρουπο. Το σημαντικό για ένα χταπόδι είναι να έχει καταφύγιο. Αν δεν βρίσκεται κοντά σε καταφύγιο, το χταπόδι τρομάζει και ψάχνει συνεχώς για μια θέση να κρυφτεί. Αλλά μόλις βρει τρύπα αισθάνεται σίγουρο.
Το πρόβλημα της κατοικίας έχει πρωταρχική σπουδαιότητα για το χταπόδι. Η ζωή του εξαρτάται από την ικανότητά του να βρίσκει ένα καταφύγιο. Δεν έχει καμιά άλλη άμυνα ενάντια στους θανάσιμους εχθρούς τους, τα χέλια και τους ροφούς. Τα κομμάτια από αγγεία είναι ιδανικό σπίτι και τα χταπόδια πολύ συχνά παλεύουν μέχρι θανάτου για να τα αποκτήσουν. Παλεύει για να υπερασπίσει το καταφύγιό του, τη φωλιά του, όπου αισθάνεται προστατευμένο και όχι την περιοχή στην οποία κυνηγά ή ζευγαρώνει. Συχνά τα βλέπουμε να περιπλανιούνται ψάχνοντας για μια σπηλιά, μια τρύπα ή οποιοδήποτε άνοιγμα μέσα στο οποία θα μπορούν να μπουν και το οποίο θα μπορούν να προστατεύουν χτίζοντας ένα τοίχο.
Καταβάλλουν επίσης προσπάθεια να τα κρατούν καθαρά και να τα κάνουν άνετα. Στο εσωτερικό, ισοπεδώνουν την άμμο με εκτινάξεις νερού από το σίφωνά τους και προσέχουν να απομακρύνουν τα υπολείμματα των γευμάτων τους. Μόλις τελειώσουν το φαγητό τους, οτιδήποτε όστρακο ή άλλα υπολείμματα σπρώχνονται προς τα έξω. Δεν εγκαθίσταται σε μια ορισμένη τρύπα για να μείνει εκεί για πάντα. Μπορεί να μείνει μια μέρα ή δύο και μετά να βγει να ψάξει για τροφή δίχως να ξαναγυρίσει στην ίδια φωλιά. Αν βρει ένα άλλο άδειο σπίτι μπορεί να το χρησιμοποιήσει για ένα διάστημα. Είναι σπάνιο για ένα χταπόδι να μείνει στο ίδιο σπίτι για μια βδομάδα. Βρίσκει κανείς χταπόδια από βάθος ένα ως είκοσι μέτρα, σε φύκια, σε βράχια, σε τενεκεδένια κουτιά, σε αμφορείς, σε τρύπες. Προτιμούν τα ήρεμα νερά όμως, και, εφόσον συνήθως ζουν σε ρηχά νερά είναι ευαίσθητα στη φουσκοθαλασσιά που ανακατεύει τις πέτρες των σπιτιών τους και σηκώνει λάσπη και άμμο που περνάει κάτω από τους μανδύες τους και τα ενοχλεί. Το χειμώνα ή όταν πλησιάζει κακός καιρός κατεβαίνουν σε βαθύτερα νερά για να αποφύγουν την ενόχληση.
Οι ψαράδες συχνά παραπονιούνται ότι τα χταπόδια ληστεύουν τα δίχτυα τους και κλέβουν τα καλύτερα ψάρια τους και ότι τρώνε επίσης τους αστακούς που πιάνονται στις αστακοπαγίδες τους.
Κατά την εποχή του ζευγαρώματος, το αρσενικό με στόχο τον εντυπωσιασμό του θηλυκού, δίνει φαντασμαγορική παράσταση. Στη συνέχεια, με ένα από τα πλοκάμια του, που έχει μεγαλώσει αισθητά παίρνει μέσα από το σώμα του τις σπερματοφόρες κύστες και τις τοποθετεί στο μανδύα του θηλυκού. Το θηλυκό γεννά τα αυγά του ύστερα από ένα χρονικό διάστημα που μπορεί να είναι μόνο τρεις εβδομάδες ή και δύο μήνες μετά τη γονιμοποίηση. Τότε το θηλυκό κολλά τσαμπιά με τα σχεδόν διαφανή αυγά του στην οροφή ενός κοιλώματος βράχου και παραμένει μέχρι την επώασή τους, φυλάγοντάς τα και κουνώντας τα πλοκάμια του, ώστε να κυκλοφορεί το νερό ανάμεσά τους. Το θηλυκό γονιμοποιείται μια φορά στη ζωή του. Το αρσενικό όμως μπορεί να ζευγαρώσει και με άλλα θηλυκά, αν έχει την ευκαιρία. Ολόκληρη η ζωή του θηλυκού μετά τη γέννηση των αυγών περιστρέφεται γύρω από αυτά. Τα προστατεύει από αρπακτικά ψάρια, τα καθαρίζει τρίβοντάς τα με τα πλοκάμια του και τα αερίζει τινάσσοντας βολές νερού από το σίφωνά του. Οχυρώνει περισσότερο το σπίτι του σωριάζοντας πέτρες μπροστά στην πόρτα. Παίρνει μια χαρακτηριστική αμυντική στάση, σε μορφή τουλίπας, με τα πλοκάμια του διπλωμένα προς τα πάνω. Μερικά θηλυκά παραμένουν στις τρύπες τους μετά την εκκόλαψη των αυγών τους. Τα περισσότερα πεθαίνουν από εξάντληση γιατί η μόνη φροντίδα τους είναι να προστατέψουν τα αυγά τους. Υπάρχουν περίπου πενήντα αρμαθιές αυγών που κρέμονται από την οροφή της τρύπας και κάθε αρμαθιά περιέχει μέχρι τέσσερις χιλιάδες έμβρυα. Δεν εκκολάπτονται όλα τα αυγά ταυτόχρονα, γιατί δεν γεννιούνται όλα ταυτόχρονα. Τα νεογέννητα χταπόδια όταν φεύγουν από τη φωλιά της μητέρας τους αρχίζουν ένα επικίνδυνο ταξίδι. Πολύ λίγα θα επιβιώσουν. Τα ψάρια που είναι μαζεμένα γύρω από την είσοδο της τρύπας, παίρνουν ένα μεγάλο μερίδιο. Γεννά από 100.000 έως 500.000 αυγά, μήκους 2 χιλιοστών, διατεταγμένα σε κορδόνια με βοστρυχώδη μορφή, μέσα σε κοιλότητες βράχων, δοχεία, κοιλότητες. Τα νεαρά χταποδάκια περνούν μια πλαγκτονική ζωή ενός τριών μηνών και στη συνέχεια γίνονται βενθικά.
Τα χταπόδια ψαρεύονται με τη σαλαγκιά, με ένα άσπρο πανί στην άκρη, με το καμάκι, με συρτή βυθού, με πυροφάνι, με δίχτυα, με κιούρτους και με τράτα. Οι εξαιρετικές ικανότητες των μεσογειακών χταποδιών δεν στάθηκαν πάντα ικανές να τα σώσουν ,γιατί οι μεσογειακοί ψαράδες έχουν μερικά τεχνάσματα δικά τους. Για να πιάσουν χταπόδια χρησιμοποιούν μια μέθοδο που φτάνει ως την εποχή των αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων που με τη σειρά τους την δανείστηκαν από τους Αιγυπτίους. Αφήνουν μέσα στο νερό κάμποσα κανάτια, περίπου δέκα, στερεωμένα σε ένα πλαίσιο. Το πλαίσιο βυθίζεται στον πάτο. Τα χταπόδια, με τη προτίμηση που έχουν στα κανάτια και στα δοχεία, γρήγορα καταφεύγουν σε αυτά. Μερικές φορές συμβαίνει, όταν οι ψαράδες τραβούν το πλαίσιο στην επιφάνεια, να βρίσκουν από ένα χταπόδι σε κάθε κανάτι. Οι ψαράδες βγάζουν τα χταπόδια ένα ένα και τα σκοτώνουν γρήγορα δαγκώνοντάς τα στη βάση των ματιών τους. Άλλος τρόπος είναι με καμάκι ή γάντζο. Οι ψαράδες χρη-σιμοποιούν γυαλί ή στάζουν μια-δυο σταγόνες ελαιόλαδο για να αποκτήσουν διαυγή όραση ως τον πάτο. Μόλις εντοπιστεί το θαλάμι, ο ψαράς πλησιάζει την άκρη ενός κονταριού με το δόλωμα. Πρόκειται για κάτι αστραφτερό. Το χταπόδι ορμάει και αρπάζει το δόλωμα. Αφού κολλήσει καλά, ο ψαράς ,με το καμάκι (ή το γάντζο) καρφώνει το απασχολημένο χταπόδι και το φέρνει στην επιφάνεια.
[Πρέπει να είστε εγγεγραμμένοι και συνδεδεμένοι για να δείτε αυτόν το σύνδεσμο.]Υπάρχει και η μπρακαρόλα. Είναι ένα είδος συρτής βυθού που μας επιτρέπει να ψαρεύουμε το χταπόδι σε όποιο βάθος και να βρίσκεται. Η αρματωσιά μπορεί να είναι χοντρή πετονιά ή σπάγκος. Δένουμε αστραφτερά λαμαρινάκια σε σχήμα ψαριού και ό,τι άλλο μπορεί να τραβήξει τη προσοχή του χταποδιού. Στο τέλος της αρματωσιάς χρησιμοποιούμε βαρίδι ή κομμάτι από γυαλιστερή αλυσίδα Δεν χρησιμοποιούμε αγκίστρια για να μη σκαλώσει η μπρακαρόλα στο βυθό. Το χταπόδι σφίγγει τόσο σφιχτά τα δολώματα που δεν τα αποχωρίζεται παρά μόνο όταν φτάσει να ξενερίσει. Εκεί το τσακώνουμε με το χέρι ή την απόχη. Στην ακτή της Βορείου Αφρικής, και ιδιαίτερα στα νησιά Γκάμπ και Κερκένα όπου τα χταπόδια είναι άφθονα το χειμώνα, οι ψαράδες βυθίζουν κλαδιά φοίνικα σκεπασμένα με φύκια. Τα χταπόδια προσκολλούνται σ' αυτά τα κλαδιά και έτσι μεταφέρονται στην επιφάνεια. Το χταπόδι είναι ένα φυσικά περίεργο ζώο και, όπως είδαμε μόνοι μας, προσελκύεται από οτιδήποτε κινείται. Πολλές μέθοδοι ψαρέματος χταποδιού βασίζονται ο' αυτό το χαρακτηριστικό του. Μια τέτοια μέθοδος είναι η χρήση της «αρπέτας», ένα μακρύ κομμάτι μπαμπού που καταλήγει σε ένα αγκίστρι και ο ψαράς κατεβάζει το καλάμι στην είσοδο μιας τρύπας χταποδιού και το κινεί γύρω-γύρω αργά. Άλλα μέσα που χρησιμοποιούν την ίδια αρχή δεν βυθίζονται κατακόρυφα αλλά πετιούνται μακριά μέσα στο νερό και κατόπιν τραβιούνται αργά προς τη βάρκα. Ένα από αυτά είναι το καθρέφτης σουπιόν -σουπιόν είναι η λέξη της Προβηγκίας πού σημαίνει «μικρή σουπιά», ένα άλλο είναι ή tauteniere που είναι μια μικρή επιφάνεια στην οποία προσδένουν αγκίστρια, ένα βαρίδι και ένα καβούρι. Οι κάτοικοι του νησιού Μαυρίκιος και της Πολυνησίας αγαπούν πολύ τα χταπόδια. Τα πιάνουν σε μεγάλους αριθμούς και τα ξεραίνουν πάνω σε ξύλα στην ακτή. Αλλά οι μεγαλύτεροι λάτρεις του χταποδιού είναι οι Γιαπωνέζοι, που εκτιμούν ιδιαίτερα τα μάτια των χταποδιών. Έχουν αναπτύξει μια μέθοδο εκτροφής χταποδιών σε βυθισμένα κιβώτια, με διαστάσεις 2X2. Τα χταπόδια ταΐζονται καλά και μεγαλώνουν γρήγορα.
[Πρέπει να είστε εγγεγραμμένοι και συνδεδεμένοι για να δείτε αυτόν το σύνδεσμο.]Ο δόκτορας Κατάλα έχει σημειώσει, με βάση τις παρατηρήσεις του στο ενυδρείο της Νουμέας, στη Νέα Καληδονία, ότι ένα μικρό χταπόδι, αιχμαλωτισμένο, όταν έχει μήκος 10 εκατοστά, φτάνει, μέσα σε 14 μήνες, μήκος 1,20 μέτρα. Στις ακτές του Αννάμ, οι ιθαγενείς ψαρεύουν τη νύχτα, χρησιμοποιώντας το φωτοβόλο όργανο ενός καλαμαριού - ένα φωτοφόρο - ο οποίος, ακόμα και όταν αφαιρεθεί από το ζώο, εξακολουθεί να αναδίδει ένα έντονο πράσινο φως. Ο Τομάζι αναφέρει ότι «ο ψαράς, με εκπληκτική δεξιοτεχνία, αφαιρεί το φωτοβόλο όργανο χρησιμοποιώντας ένα μαχαίρι. Κατόπιν, το τρίβει με τα δάχτυλα του, πράγμα πού φαίνεται να δυναμώνει το φως που εκπέμπει το όργανο. Το όργανο τοποθετείται σε ένα μικρό σάκο καμωμένο από δέρμα ψαριού και το άνοιγμα του σάκου κλείνεται στεγανά για να γίνεται αδιάβροχο. Ο ψαράς συνδέει το σάκο αυτό στην άκρη της πετονιάς του, δύο ή τρία εκατοστά μακριά από το αγκίστρι. Το αγκίστρι κρύβεται μέσα σ' ένα κομμάτι άσπρης σάρκας ψαριού και η σάρκα φωτίζεται από το φως που είναι μέσα στο σάκο, πού διαρκεί περίπου 6 ώρες. Πολλά ψάρια πιάνονται έτσι, αλλά κανένα δεν αγγίζει το φωτοβόλο όργανο, πού χρησιμοποιείται ξανά και ξανά. Το χταπόδι φρέσκο δεν τρώγεται γιατί τι κρέας του είναι σαν λάστιχο. Μαλακώνει μόνο αν χτυπηθεί στην πέτρα ή στον τσιμεντένιο μόλο σαράντα φορές. Στη συνέχεια, πρέπει να παραγουλιαστεί δηλαδή να τριφτεί ή να σβουριστεί, σιγά σιγά και απαλά στην πέτρα μέχρι να κατσαρώσουν οι άκρες των πλοκαμιών του. Στο σημείο του σβουρίσματος εκκρίνονται σάλια τα οποία κατρακυλούν προς τη θάλασσα. Αν δε βιαζόμαστε να φάμε τα χταπόδια που πιάσαμε, γλιτώνουμε το χτύπημα και το σβούρισμα, βάζοντάς τα στην κατάψυξη. Εκεί, όσο περισσότερο μείνουν, τόσο πιο μαλακά και τρυφερά θα γίνουν. Το χταπόδι είναι το μόνο θαλασσινό που όσο περισσότερο καταψύχεται, τόσο νοστιμότερο γίνεται. Άλλοι αντικαθιστούν τη χειρονακτική εργασία με το πλυντήριο. Εκεί χτυπιούνται και παραγουλιάζονται χωρίς κόπο. Βέβαια, οι έμπειροι ψαράδες δε συμφωνούν με τα παραπάνω, αλλά επισημαίνούν ότι το χτύπημα και το σβούρισμα είναι απαραίτητες εργασίες για να έχουμε ένα νόστιμο μεζέ. Τα χταπόδια θανατώνονται βυθίζοντας τη μύτη του μαχαιριού ανάμεσα στα μάτια τους ή αναστρέφοντας το μανδύα (κουκούλα). Ο τελευταίος τρόπος γίνεται συνήθως στα μικρά χταπόδια. Το ψάρεμα του χταποδιού αποτελούσε την κύρια ενασχόληση των ψαράδων. Το μεγαλύτερο μέρος των αλιευμάτων ήταν χταπόδια. Δεν περιορίζονταν γεωγραφικά στο μικρό αλιευτικό χώρο της Αντιπάρου αλλά ταξίδευαν και στα γύρω νησιά: Σίφνο, Άνδρο, Νάξο, Σέριφο, Σύρο κ.ά.. Τα ταξίδια πραγματοποιούνταν με μικρά βαρκάκια, κινητήρια τους δύναμη ήταν τα κουπιά, ενώ το πανί αποτελούσε ακριβή πολυτέλεια. Το ψάρεμα διαρκούσε από την αυγή μέχρι το σούρουπο. Τότε έβγαζαν έξω την «ψαριά» τους και ξεκινούσε η επεξεργασία της: χτύπημα - σβούρισμα. Την επόμενη μέρα αφήνανε το χταπόδι στον ήλιο, για μια βδομάδα ή ακόμη και δέκα μέρες. Κατόπιν με μαεστρία μοναδική τα πλέκανε φτιάχνοντας «μπάλες» (τα μπάλιαζαν). Η κάθε μπάλα ζύγιζε επτά ως δέκα οκάδες. Με αυτή τη μορφή συσκευασίας τα πουλούσαν στον «μανάβη» (έμπορος), ο οποίος τα προωθούσε στην αγορά της Αθήνας. Ένα από τα παράγωγα του χταποδιού ήταν και η χρήση της μελάνης του για το σχολείο (μόνο στις δύο μεγάλες τάξεις του δημοτικού). Τοποθετούσαν τη μελάνη σε μελανοδοχείο, προσθέτανε λίγο νερό και λίγη μέντα για να αποφύγουν τη δυσάρεστη οσμή της που ανέδυε μετά από τρεις μέρες περίπου. Άλλη χρήση της μελάνης ήταν και το βάψιμο των παπουτσιών. Αυτό που κάνει μοναδικό στη γεύση, και στις μέρες μας, το χταπόδι που αλιεύετε στο νησί μας, είναι η τέχνη της επεξεργασίας του αλλά και η μοναδική υποθαλάσσια χλωρίδα και πανίδα που υπάρχει. Ας μην ξεχνάμε ότι τα νερά είναι πεντακάθαρα, ο βυθός πετρώδης, ήπια θαλάσσια ρεύματα, απαραίτητες προϋποθέσεις για την κάλλιστη βιωσιμότητα του χταποδιού. Τα τελευταία χρόνια όμως παρατηρείται σημαντική μείωση της αλιευτικής παραγωγής χταποδιού εξαιτίας της υπεραλιείας με σύγχρονα μέσα και της αύξησης του αριθμού των ψαράδων (διπλασιασμός του αριθμού επαγγελματιών και ερασιτεχνών). Σύμφωνα με εκτιμήσεις των ίδιων των ψαράδων, ο αριθμός του χταποδιού έχει μειωθεί αισθητά φτάνοντας στο μισό σε σχέση με παλαιότερα χρόνια (ετήσια αλιεία χταποδιού δεκαπέντε μέχρι είκοσι τόνοι). Το δε μέγεθος του χταποδιού είναι σαφώς μικρότερο από ότι παλαιότερα. Χταπόδια δώδεκα οκάδων είναι σχεδόν αδύνατο να βρεθούν στις μέρες μας, ενώ το συνηθέστερο μέγεθος δεν ξεπερνά το ένα κιλό. Οι ίδιοι ψαράδες πιστεύουν ότι κάτι πρέπει να γίνει για να μην φτάσει το χταπόδι να αποτελεί «μουσειακό είδος». Τα χταπόδια καταναλώνονται νωπά, κονσερβοποιημένα, κατεψυγμένα και αποξηραμένα.
Αρχική 
ΠΡΟΦΙΛ
Θέμα: Μαλάκια 
Κυρ 5 Αυγ 2012 - 10:12
